سفری به دل تاریخ و بازار سنتی تبریز
نویسنده: علیرضا نصیری
شهر تبریز به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم در طی قرون قلب تپنده تجارت و بازرگانی آسیای غربی بوده است.به همین دلیل بازار بزرگ این شهر علاوه بر فضا و معماری منحصر به فردی که دارد در طول تاریخ مورد توجه بوده است. بازار تاریخی و زیبای تبریز یکی با طولی معادل یک کیلومتر از بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده در دنیاست که دارای معماری اصیل و شاخصی می باشد.
جهانگردان بسیاری چون حمدالله مستوفی، ابن بطوطه، مارکوپولو، یاقوت حموي، ژان شاردن،گاسپار دروويل، رابرت گرانت واتسن و بسیاری دیگر از آنها از این بازار بزرگ توصیفات زیبایی نوشته اند و معماری و بنای آن را تحسین کرده اند.
تاریخچه و پیشینه بازار بزرگ تبریز
در مورد بنای این بازار اسناد و مدارک معتبری در دست نیست، اما نزدیک به سه صده قبل و بعد از تاریخ زلزله تبریز این بنا در سال 1193 قمری، توسط نجف قلی خان دنبلی حاکم وقت آن زمان بازسازی شد.
بازار تبریز به عنوان یک میراث فرهنگی با ارزش در سال 2010 به ثبت جهانی یونسکو رسید. اما این بازار در اردیبهشت سال 1398 به علت یک اتفاق غیر عمد مورد آتش سوزی قرار گرفته و صدها مغازه و بخشی از آن در این حادثه تخریب شد.
ویژگی و موقعیت بازار بزرگ تبریز
بازار تبریز در مرکز این شهر واقع شده که از سمت شرق به عالی قاپو، از غرب به مسجد جامع و از سمت شمال به مهران رود ( بخش هایی از شمال رودخانه میدان چایی )، منتهی می شود.
سرای این بازار دارای سه طبقه بوده که طبقه اول انبارها، طبقه دوم تجارت خانه و محل کار و در طبقه سوم نیز استراحت گاهها و محل آسایش تجار و کسبه قرار گرفته است. از بزرگ ترین راسته های بازار سرپوشیده تبریز می توان به راسته بازار جدید، بازار قدیم، بازار کفاشان، بازار صفی، جمعه مسجد، قیز بستی بازار، صادقیه، یمنی دوز، پنبه چی، ابوالحسن، شیشه گر خانه، پشت بازار امیر، دله زن، دوه چی، رنگی خیابان و بازار کره نی خانا اشاره کرد.
همچنین از بزرگ ترین گنبدهای این بازار تیمچه امیر و گنبد بازار هستند که به لحاظ زیبایی تیمچه مظفریه زیباترین سبک را در معماری دارد. طاق های آجری راسته های اصلی را از فرعی جدا کرده است. امروزه تیمچه مظفریه محل تجارت و صدور فرش ایران و آذربایجان به دیگر کشورهاست. تنوع طرح و نقش های فرش های موجود در این تیمچه خود به تنهایی یکی از جاذبه های چشمگیر آن است. اما تیمچه امیراز باشکوه ترین بخش های بازار تبریز است که به جرات می توان گفت شاهکار معماری آن است که هر بيينده اای را متحیر می کند.
بازار بزرگ تبریز علاوه بر تیمچه و سراهای بزرگ دارای کاروانسراها، دالان ها، مساجد و مدارس و گرمابه نیز می باشد.
داد و ستد در بازار بزرگ تبریز
از نیمه های دوم صده سیزدهم تبریز، به دلیل موقعیت تجاری که از طریق تجار و گردشگران راه ابریشم پیدا کرد، یکی از پایگاه های اصلی تجارت اروپا با مناطق شمالی ایران به شمار می رفت. برای همین در بازار بزرگ تبریز انواع پارچه های ابریشمی، مخملی، نخی، چلوار، چیت موصلی، شکر، شیشه، فلزات، محصولات ماشینی توسط اروپاییان وارد می شد.
بازاریان تبریزی نیز انواع ابریشم، جنگ افزار، تنباکو، خشکبار، رنگ، شال، موم و مازو را به اروپاییان می فروختند. در همین حال اکثر کسبه و رکن های اصلی تجارت در این بازار را ارامنه تشکیل می دادند. همینطور این بازار در زمان عباس میرزا جزو یکی از بزرگ ترین مراکز تجارت انگلیسی ها بود، و در سال 1285 نیز مرکز اصلی تجارت ایران با آسیای میانه معرفی شد.
