بناهای تاریخی شهر اصفهان
نویسنده: نگار رضوانی
معرفی بناهای تاریخی در (مکتب اصفهان)
مختصری از تاریخچه شهر اصفهان : بر اساس منابع تاریخی، اصفهان در قرن اول هجری قمری یعنی بالغ بر 1400سال گذشته توسط اعراب با بقایای دو شهر ساسانی یعنی جی و یهودیه فتح شد، جی که تاریخ احداث آن به دوره پیروز و خسرو انوشیروان بر می گردد،از چهار دروازه بنام های خور،اسفیس،تیره و دروازه یهودیه تشکیل می شده است،پس از حمله اعراب ،مسجدی در شهر جی ساخته شد،این شهر با داشتن حصار و صد برج با هدف نظامی ساخته شده بود.
در دوران اسلامی توسعه شهری اصفهان از قرن دو(هزارو سیصدسال پیش) با ساخت مسجد جمعه و میدان کهنه آغاز میشود (البته روی خرابه های یک شهر ساسانی) و این میدان عامل مهمی در شکل بخشیدن محوریت جنوب غربی-شمال شرقی و جنوب شرقی-شمال غربی می شود.بازار شاه و بازار ریسمان درین منطقه شکل گرفتند که نشان دهنده اهمیت میدان در شکل گیری فضاهای اقتصادی و تجاری و شهری کردن این منطقه بوده است.
اصفهان در دوران های دیگر از جمله دوران ایلخانیان مغول و آل مظفر و اتابکان به حیات خود ادامه داد که اوج معماری و شهرسازی این شهر را بایستی در عصر درخشان صفویه دانست به خصوص دوران زمامداری شاه عباس اول، اما در ابتدا شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی به بازسازی میدان کهنه و فضاهای اداری اقتصادی و مذهبی که در دوران سلجوقیان باقی مانده بود پرداختند ولی طولی نکشید که شاه عباس اول فردی هنردوست و خردمند ،دستور به ایجاد بافتی جدید در اصفهان داد که در طول دوران صفویه منجر به خلق چهارباغ ،باغ و عمارت هشت بهشت و چهلستون و پلهای اصفهان،عمارت آینه خانه و میدان باشکوه نقش جهان شد و جانی تازه به کالبد شهر داد.
درین دوره شهر از رونق و گسترش چشمگیری برخوردارشد و شاه عباس هنرمندان مسیحی جلفا را در جنوب شهر و در محله ای بنام جلفا سکونت داد و اجازه ساخت بناهای مذهبی خود یعنی برافراشدنه کلیساها، زیر آسمان شهر اصفهان را به آنها داد و از این قوم حمایت کرد، همچنین دستور به ساخت زیباترین میدان با چهار عنصر مذهب-علم-اقتصاد و سیاست را صادر کرد، این میدان حاصل درخشش و انعکاس دستاوردهای معماران،هنرمندان، خوشنویسان و صنعتگران درآن دوره است که سندی عینی از نوع زندگی ،کسب و کار و مذهب و فرهنگ در دوره صفوی به ما می دهد.
میدان نقش جهان
میدان نقش جهان گل سرسبدیست در شهر اصفهان که حتی تا به امروز نیز همچنان مرکزی مهم و پر رونق در عرصه اقتصادی و فرهنگی و مذهبی به حساب می آید.
از لحاظ وسعت دومین میدان بزرگ جهان است که دارای یک کاخ شاهی چندطبقه ایوان دار،یک مسجد چهار مناره ای،یک مدرسه مزین به گنبدی فیروزه ای و یک بازار است.
دور تادور میدان هم با حجره های متعدد و تودر تو در دو طبقه تشکیل و ساخته شده که در کنار آن بناها تبدیل به یک مجموعه جامع و کامل شده است.. کاخی که در میدان نقش جهان به جلو پیش امده، دارای ایوان بزرگیست با 18ستون بلند که در گذشته مزین به آینه کاری بوده اند(بر اساس اسنادی از دو جهانگرد خارجی چون تارونیه و شاردن )، همچنین سقفی مملو از تزییات چوب و نقاشیهایی زیبا داشته است، حوضی سنگی هم با لبه های مرمری و فواره با کفی از جنس مس ساخته شده به ابعاد 110در 86سانتی مترو به عمق 40سانتی متر در میان ایوان تعبیه شده که آبراهی به آن متصل بوده برای هدایت آب به بالا توسط کانالهای آبی که آشکار نبوده و آبشان از چاهی در همان نزدیکی تامین میشده و روی این آبراه با آجرفرش پوشانده شده بوده که صفا و زیبایی دوچندان به صحن ایوان میداده ، مکانی برای نشستن پادشاهان و شاهزادگان و مشرف به میدانی خاکی مخصوص مسابقات چوگان و تاخت وتاز سواران با اسبهایی ورزیده و آماده برای بازی قپق اندازی که تماشایش تفریح مورد علاقه پادشاهان صفوی بوده. قپق اندازی بازی سرداران سواره نظام بوده که از روی اسب هایشان به ظرفی پر از سکه های طلا و نقره نشانه گیری وتیر اندازی میکرده اند.
ساخت بنای این ایوان بر اساس کتاب قصص الخاقانی در سال 1053ه ق آغاز شده که تالاری بزرگ با نقوش و تزیینات گچبری و نقاشی دارد ودر عقب ایوان ساخته شده که نمای عمارت را تعریف میکند. درکل عالی قاپو که در فارسی به معنای درگاه بلند است و دولتخانه نیز نامیده میشده،از رو به رو در دو طبقه دیده میشود از کناره ها به شکل سه طبقه دیده میشود از پشت بنا به شکل پنج طبقه ولی با احتساب همکف در قسمت ورودی در کل شش طبقه میباشد و این نکته ایست که عالی قاپو را پیچیده و جالب در بین بناهای دیگر جلوه می دهد!
دو تالار نیز در طبقه همکف وجود دارند که مربوط به امور اداری و دیوانی میشده که رصدخانه یا کشیک خانه نامیده می شدند. اما آنچه عالی قاپو را در میان آثار با شکوه و بسیار نفیس قرار داده ،علاوه بر مینیاتورهای اثر هنرمند مشهور عصر صفوی ،رضا عباسی ،گچبری های آخرین طبقه عمارت است، که تالار آن به اتاق موسیقی یا اتاق صوت نیز معروف می باشد. درین قسمت از کاخ تصویر انواع جام ها و صراحی ها در بدنه دیوارها تونگه بری و گچبری شده این قالبهای توخالی جام مانند طوری ساخته و پرداخته شده که انعکاس های حاصل از نغمه ها و آواهای موسیقی نوازندگان را بتواند بگیرد وطنین صدای سازها طبیعی و بدون داشتن پژواک شنیده شود.این حفره های ایجاد شده با اشکال مختلف همچنین برای گذاردن ظروف چینی و وسایل نوردهی مانند پیسوز و فانوس هم بوده و نوعی جلوه به تزئینات برای زیباترکردن تالار هم می داده،در کل سقف این اتاق صوت با مقرنس کاری و تنگه بری و رنگ آمیزی و ایجاد شمسه های زیبا آراسته شده است.
قسمت جلویی ساختمان از ساختمان اصلی جلوتر بوده و مدخل وسیع عمارت در همین بخش واقع شده که دارای طاق های جناغی و طاقنماهای کوچکتر در طرفین است، و دو راه پله مارپیچ در دو گوشه طبقه اول ،راه های ارتباطی را تشکیل می دهند. در کل کاخ عالی قاپو در زمان صفویه از بهترین کاخ ها بوده و آنچه لازمه یک کاخ سلطنتی بوده در آن وجود داشته است.
