همه چیز در مورد قناتهای دیدنی ایران
نویسنده: لیلا فردوسی
قنات کانال آب زيرزميني ست که آب را از عمق زمين در بالا دست به سطح زمين در پايين دست انتقال مي دهد .
سيستم آبرساني قنات در ايران ابداع شده است.
بیشتر مناطق ايران گرم و خشک هستند. زندگي در اين مناطق فاقد باران و آب کافي غير ممکن است، ولي ايرانيان با استفاده از قنات توانسته اند احتیاجات خود به آب را رفع کنند و صحراهاي خشک را آباد کنند.
قنات ها مجموعه اي از چاه ها هستند که آب را از طريق يک تونل در دل زمين به مناطق خشک، زمين‌هاي کشاورزي و آبادي‌ها مي‌رسانند. بسياري از باغ‌هاي ايراني به خاطر قناتها به‌وجود آمده‌اند و بسياري از شهر و روستاهاي کشور هم حول محور قناتها شکل گرفته‌اند. قنات ايراني يک تکنولوژي حيات‌بخش و زيست‌محيطي است.
تکنولوژي قنات ايراني زندگي مردمان فلات ايران را هزاران سال رونق داده و بهشت‌هايي دنيایی در حاشيه‌ي کويرهاي خشک مرکزي پدید آورده است. جاري کردن آب از دل زمين يکي از هوشمندانه‌ترين کارهاي مردمان قدیم است، زیرا از هدر رفت آب به سبب تبخير جلوگيري مي‌شده و تميزي آب هم تأمين مي‌شده است.سيستم قنات ايراني نشان‌دهنده‌اي بی نظیر از روش سنتي تهيه‌ي آب در مناطق خشک و بياباني است.سيستم قنات ايراني نحوه‌ي مديريت آب را در نواحي بياباني نيز نشان مي‌دهد.اهميت بيشتر قنات ايراني در مناطق بياباني وسيع فلات مرکزي ايران خودنمايي مي‌کند و به اين گونه تمدن‌ها، تمدن قناتها گفته مي‌شود
سيستم آبرساني به وسيله‌ي قنات نه تنها سکونت و کشاورزي را در مناطق خشک مهیا کرد، بلکه معماري ویژه کويري نيز از آن بدست آمده است. اين معماري عناصر مختلفي دارد که شامل قناتها و ساختارهايي مانند مخازن آب، آسياب‌ها، سيستم‌هاي آبرساني و باغ‌هاست.
يازده قنات در سراسر ايران، در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيده‌اند.
قنات مون اردستان
قنات دوطبقه اردستان با نام "مون "به عنوان عجيب‌ترين و تنها قنات دو طبقه جهان يک شاهکار بی همتا است.
این يک قنات دوطبقه است که در هر طبقه آن آبي مستقل جريان دارد به گونه‌اي که آب هيچ‌يک به ديگري نفوذ نمي‌کند. تنها نمونه قنات دوطبقه موجود در جهان قنات دوطبقه مون در اردستان است. اين اثربی نظیر به عنوان عجيب‌ترين و تنها قنات دو طبقه جهان در تاريخ 26 تيرماه 1395 در اجلاسيه استانبول ترکيه به عنوان بيستمين اثر ايران به ثبت جهاني رسيد.
قنات مزدآباد ميمه
قنات مزدآباد قناتي قدیمی است در شاهين‌شهر،در بخش ميمه والبته از نبوغ امیز ترین قنات هاست که تا نبینید باور نمی کنید. قنات مزدآباد يکي از طولاني‌ترين قناتهاي منطقه میمه و با دبي110ليتر در ثانيه از پر آب‌ترين قناتها است . از ويژگي‌هاي قنات مزدآباد ، کيفيت آب آن است. آب آن، گرم و سرد است و تاسيسات آن که مانند سد آب را ذخيره مي کند، شاخصه اين قنات است. قنات مزدآباد با طول هزار و 860 متر و عمق 72 متري مادر چاه بزرگ‌ترين قنات بخش ميمه شناخته می شود که بيشترين دبي آب را نيز دارا است، در حالي که قنات های بخش ميمه در مجموع با دبي آب818ليتر در ثانيه نزديک به 1688 هکتار از اراضی این منطقه را مشروب مي‌کنند.
قنات زارچ يزد
قديمي‌ترين و طولاني‌ترين قنات جهان به نام قنات زارچ در استان مرکزی يزد واقع شده است.قدمت اين قنات بيش از سه هزار سال است. طول اين قنات 100 کيلومتر و تعداد چاه‌هاي آن 2115 حلقه مي‌باشد. يکي از ويژگي‌هاي مورد توجه قنات، مقطع مربعي آن است. ديگر قناتها مقطعي بيضوي و دايره‌مانند دارند. اين ويژگي نشان مي‌دهد که قدمت اين قنات به زمان زرتشتيان برمي‌گردد. تا حدود پنجاه سال پيش هم آبدهي قنات زارچ بيش از 150 ليتر در ثانيه بود اما به دليل کندن بي رويه‌ي چاه‌هاي عميق و نيمه عميق در مسیر آب قنات، آبدهي آن به شدت کاهش يافته است.اين قنات جز طولاني ترين قنات هاي ايران و حتي جهان به حساب می اید.
قنات بلده فردوس
قنات بلده فردوس، يک رشته قنات با قدمت تاريخي و يکي از قنات هاي ايران مي باشد که به عنوان ميراث جهاني يوسکو به ثبت رسيده است. آب اين قنات براي آبياري زمين هاي کشاورزي نزديک شهر فردوس استفاده مي شود.قنات بلده فردوس مربوط به دوران ساساني مي باشد. این قنات در برگيرنده ي15 قنات، دوچشمه و مقداري آب هاي سرگردان دیگر است که طي سال هاي اخير به دليل بارش کم باران و خشکسالی، تعدادي از آنها خشکيده شده اند. تاريخ احداث اين قنات دقيقا مشخص نيست و بنا به رواياتي احداث آن به قبل از دوران اسلام و دوران حکومت ساساني مربوط شده است.
قنات اکبرآباد بم
قنات اکبرآباد بم در روستاي اکبرآباد از توابع بخش ريگان شهرستان بم، در استان کرمان قرار دارد. طول اين قنات 1100 متر است و 35 ميله چاه دارد. عمق مادرچاه ان هفت متر برآورد مي‌شود و فاصله‌ي منبع تا محل آن چشمه 200متر است. اين قنات به همراه قنات قاسمآباد بم که با يک‌ديگر دوقلو هستند، در يک پرونده به نام قناتهاي ايراني در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيده‌اند و از آثار ملي ايران نيز به‌شمار مي‌روند که مالکان انها اهالی روستا میباشند.
قنات قصبه گناباد
قنات قصبه گناباد به عنوان عجايب تاريخ تمدن بشري در دسته عميق ترين و قدیمی ترین کاریزهای جهان قرار دارد و قدمت آن به ورود آريايي ها به ايران زمین باز مي گردد. اين قنات يکي ازاثار دیدنی و شاهکارهاي آبي در جهان بوده که با همت مسئولان ميراث فرهنگي نامش در فهرست ميراث جهان و بر قله آثار باستاني ارزشمند مانده است.
اين قنات عجيب در بخش مرکزي شهرستان گناباد واقع شده و باعث شگفتي و حیرت بسيار زیادی شده است. اين قنات عجيب،کاریزی قدیمی با ويژگي هاي عجيب ترو قدمتي2500 تا2700 ساله است. همچنين اين قنات داراي دو دالان زيرزميني به طول 33 کيلومتر و چاه‌هاي بسيار عميقي است که عمق برخي از آنان به300 متر مي رسد.
قنات وزوان اصفهان
این قنات بزرگ و تاریخی در شهر وزوان واقع در بخش میمه استان اصفهان قرار دارد که طول ان يک هزار و هشتصد متر و عمق مادر چاه آن 18 متر و داراي 64 حلقه چاه است.در مسير کوره قنات 3 سد زيرزميني ساخته شده که بزرگ‌ترين آن در حدود يک هزار دویست متري از مادر چاه در عمق 16 متري ساخته شده و مهم‌ترين ويژگي آنها امکان بستن دريچه خروجي قنات در فصل زمستان است.
با اين کار فصل زمستان در درياچه قنات اب ذخيره شده و در فصل بهار با باز کردن آن، آب زیادتری در دسترس کشاورزان قرار مي‌گيرد.
قنات بزرگ و تاريخي وزوان داراي سد زيرزميني بوده و قادر به ذخيره آب در فصولي که کشاورزان نياز به آب ندارند مي‌باشد. قدمت اين قنات به حدود دو هزارسال پيش مي‌رسد و باستان شناسان ژاپني پس از بازديد ، اين قنات تاريخي را يکي از نادرترين قناتهای جهان معرفي کرده‌اند.
قنات بزرگ وزوان از سوي يونسکو هم به عنوان يکي از اعجاب انگيزترين قناتهاي جهان شناخته شده است.
قنات وزوان توسط سازمان ميراث فرهنگي در سال 1379 با شماره 2962 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد.
قنات حسن آباد مشير مهريز
قنات حسن آباد مشير يزد ، قناتي هفتصد ساله و تاريخي در شهرستان مهريز يزد در باغ پهلوانپور مي باشد .اسیاب میرزا نصرالله هم در کنار ان ایجاد شده است. این قنات متعلق به قرن هشتم است و در شانزدهم بهمن 1389 با شماره ثبتي 29976 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد .
قنات حسن آباد مهريز با ميزان آبدهي نسبتا بالا و مناسب خود،آبرساني کمي به ويژه در کانال مهريز به يزد دارد که اين امر از ويژگي هاي مهم و برجسته اين قنات مي باشد. همچنين عدم شکل گيري لايه هاي گچي و نمکی در طول مسير قنات نيز سبب شده است که آب اين قنات، با همان کيفيت اوليه و بدون هيچ گونه املاحي نظيرکلسيم،سدیم، منيزيم و ... به روستاهاي پايين ، انتقال يابد.
قنات ابراهيم آباد اراک
قنات ابراهيم آباد اراک، يکي از شاهکارهای ايرانيان است. قناتي متعلق به قرن ششم و هفتم هجري که صدها سال مردم را از حيات برخوردار کرده و حالا اثري تاريخي و فرهنگي است و ديدنِ آن و چشيدنِ آب دلنشین آن، روح را جلا مي‌دهد. شرايط براي ثبت جهاني قنات ابراهيم آباد اراک فراهم شد و اين قنات نيز در کنار11 قنات ايراني ديگر، به همين عنوان، يعني قنات ايراني در سازمان يونسکو،به ثبت رسيد. مادرچاه قنات ابراهيم آباد، ارتفاعات «هفتادقله» است و با شيبي ملايم، از شرق به غرب مي‌رود. در طول راه، فقط 311 حلقه چاه در رشته‌ي اصليِ اين قنات ساخته شده‌است؛ جدا از ده‌ها چاه که در رشته‌هاي فرعيِ قنات وجود دارد . وجود چنين شگفتي‌هاي دیدنی است که دیدن قنات ابراهيم آباد اراک را تبديل به تجربه‌اي فراموش‌نشدني مي‌کند.
قنات گوهريز جوپار کرمان
جوپار از يادگارهاي دوران صفوي و یکی از معیارهای تمدن ایران زمین مي باشد. و درمجموع با سه هزار و پانصد متر طول و 129 حلقه چاه و دِبي شصت ليتر در هر ثانيه مي باشد، که شاهرگ تامين اين آب، گسل مي باشد.اين قنات نشانگر هوش و زکاوت بشر است و شاهکاریست که توانسته در دل تاريکي انسان ها را به سمت حيات هدايت کند. اين قنات زيستگاه ماهي سفيد کور است و انتونی اسمیت،جهانگرد شهیر انگلیسی در سال 1950 به ایران امد و سفرنامه ای با نام ماهی سفید کور در ایران نوشت.
در چهلمين اجلاس کميته ميراث جهاني در شهر استانبول ترکيه 11 قنات ايراني در ميراث تاريخي - فرهنگي يونسکو به ثبت رسید ،که سه قنات از استان کرمان بود ؛ از جمله قنات گوهریز جوپار.
قنات قاسم آباد بم
قنات قاسمآباد بم در روستاي بروات از شهرستان بم، در استان کرمان قرار دارد. طول اين قنات دوهزار و سیصد متر است و پنجاه ميله چاه دارد. همچنين عمق مادرچاه قنات 44 متر برآورد مي‌شود و فاصله مبدا تا محل آن سیصد متر است. اين قنات به همراه قنات اکبرآباد بم که با يک‌ديگر دوقلو محسوب مي‌شوند، در يک پرونده به نام قناتهاي ايراني در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيده‌اند و از آثار ملي ايران نيز به‌شمار مي‌روند.
قنات ايراني کوير را تبديل به بهشتی سبز کرده و در عين سوددهي به مردم ان بسيار با طبيعت سازگار است. به يکي از قناتهاي ايران زمین برويد، هواي خنک داخل قنات را نفس بکشيد و آبي خنک و گوارا بنوشید و به صورتتان بزنيد؛ اين آب مسافت زيادي طي کرده تا به صورت شما برسد!
مجموعه قناتهاي کشور ايران در فهرست ميراث جهاني يونسکو در نشست استانبول در تاريخ 15ژوئيه 2016 ميلادي به ثبت رسيده‌اند. اين مجموعه جهاني به عنوان بيستمين اثر جهاني کشور ايران شناخته مي‌گردد.طبق آمار، تعداد قناتهاي فعال 36 هزار و 300 رشته بوده و مجموع طول کوره‌هاي قنات 21 هزار و 780 کيلومتر و مجموع طول ميله‌هاي قنات 158 هزار و 268 کيلومتر تخمين زده شده است.
قنات هاي مناطق يزد، کرمان،خراسان، اصفهان و استان مرکزي در فهرست آثار جهاني ثبت شده‌اند. عمر اين قناتها بين 200 تا 2500 سال برآورد مي‌شود.
قنات هاي ايران در دشتهايي قرار دارند که درکنار کوهي هستند. آب کوه ها در بستر زير زميني کنار کوه فرو رفته و ذخيره مي شود و ساکنان دشتهاي نزدیک آب ذخيره شده را توسط قنات استخراج مي کنند و به مصرف می رسانند.
قنات به اين دلیل که در سفره‌هاي آب زيرزميني کم عمق استفاده مي‌شود و اين منابع هم غني پر نيستند و داراي نوسان زياد هستند ، نسبت به تغييرات سطح آب زير زميني خيلي حساسيت دارد. در فصلهای گرم که گياه به آب زیادتر نياز دارد و نيز در فصلها و یا سالهاي خشک ، آب قنات کم مي‌شود. قنات نسبت به چاه در مقابل سيل و زلزله و امثال اينها آسيب پذير است و خرابي قناتها برخی مواقع به طوري است که احيا مجدد آنها يا غیر ممکنه و يا از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه نيست.
اما سيستم استخراج در قنات به طوري است که آب بدون کمک و صرف هزينه فقط با استفاده از نيروي گرانش از زمين خارج مي‌گردد. با توجه به چاهها و قناتهاي موجود ، آب قنات در مقابل آبي که از چاه استخراج مي‌شود، ارزانتر تمام مي‌شود. آب قنات دائمي است و در مواقع اضطراري کشت و احتياج زراعت و یا در مواقع حساس به آب ، قطع نمي‌شود. منابع آب زير زميني توسط قنات ديرتر تمام مي‌شود و مصرف طولاني دارد، هر چند بطور دائم و پیوسته چه مصرف شود و چه نشود، خارج مي‌گردد و این امر داراي مزاياي بسيار زيادي است.
ابوبکر کرجي، رياضي‌دان و آب‌شناس ايراني در يکي از کتاب‌هاي خود، نحوه‌ي هدايت آب‌هاي زيرزمينی را توضیح داده است. در اين کتاب که «استخراج آب‌هاي پنهان» نام دارد، جزئيات ساخت و بازسازي قنات، روش‌هاي کشف آب‌هاي زيرزميني و روش محاسبه‌ي ميزان شيب زمین شرح داده شده است. در آن زمان، تعداد قناتها به‌قدري زياد شده بود که حاکمان منطقه، قوانيني در مورد استفاده درست از آنها اعمال کردند. اگرچه ايرانيان باستان، سازندگان اصلي قنات بودند اما چيزي نگذشت که علم ايجاد اين ساختارها به‌دست مردمان آسياي مرکزي، شبه‌جزيره‌ي عربستان ،جنوب قفقاز،و حتي آفريقاي شمالي رسيد. ساخت قنات بعدها در چين هم دیده شد.
مي‌توانيد براي دیدن قناتهاي ثبت جهاني شده ايران و روستاهاي زيباي پيرامون‌شان، به نقاط مختلف كشور در حاشيه كوير سفر كنيد و علاوه بر بازديد از قناتها از آب آنها بنوشيد و روح خود را جلا دهید
تفریح یاب خواندن مقاله های زیر را به شما توصیه می کند:
آثار باستانی که باید ایرانی ها قبل از مرگ ببینند!
